Kârgir Ev Depreme Dayanıklı mı? Romantizmi Bırakalım, Gerçeği Konuşalım

Net konuşacağım: “Kârgir ev depreme dayanıklı mıdır?” sorusunun cevabı otomatik bir “evet” ya da “hayır” değil; ama çoğu geleneksel kârgir yapı için varsayılan cevap hayırdır. Taş veya tuğla duvarların “ağırlığı” güven veriyor gibi görünse de, tasarım, detaylandırma ve malzeme doğru değilse o ağırlık, depremde avantaja değil dezavantaja dönüşür. Kârgir mimariyi romantize eden anlatıları bir kenara koyalım; mühendislik penceresinden soğukkanlı bir değerlendirme yapalım.

Kârgir Nedir, Neyi Anlatır?

Kârgir, yük taşıyıcı sistemi duvarlardan oluşan, tuğla ya da taşın harçla örüldüğü yapıları ifade eder. Bu aile, üç geniş kategoriye ayrılır:

• Geleneksel, donatısız (URM) kârgir: Sadece taş/tuğla ve harç. En riskli tip.
• Çerçeveli kârgir: Taşıyıcı sistem betonarme/çelik çerçevedir; kârgir duvarlar dolgu niteliğinde.
• Sınırlı (confined) kârgir: Kârgir duvarlar, düşey hatıllar (kuşatıcı düşey donatılı kolonlar) ve yatay hatıllar (perde kuşakları) ile çerçevelenir; doğru yapıldığında performans iyileşir.

İsimden çok, detay belirleyicidir. “Kârgir” deyip geçmek, deprem güvenliği konuşurken resmin %70’ini ıskalamaktır.

Geleneksel Kârgirde Sorun Nerede Başlar?

Deprem, duvarları hem yatayda kesmeye hem de duvardan dışarı itmeye çalışır. Geleneksel kârgirde şu zayıflıklar kritik hale gelir:

• Diyafram zayıflığı: Ahşap/çelik bağları, döşemelerin duvarlara ankrajı yoksa, “duvar dışa devrilmesi” görülür.
• Köşe ayrılması: Bağ kirişleri/bağlayıcı hatıllar yoksa, duvarlar bloklar halinde ayrılır.
• Denizlik–lintel zafiyeti: Geniş ve çok sayıda pencere/kapı, kesme kapasitesini düşürür (özellikle zayıf harçla).
• Ağır çatı: Kiremit+beton şap gibi ağır kaplamalar, sarsıntıda ataleti artırır.
• Düzgün olmayan plan ve yumuşak kat: Düzensizlik, titreşimde stres odakları yaratır.

Bu tablo, “kalın duvar = güven” denkliğini bozar. Kalınlık tek başına çözüm değildir; hatta yanlış detayla risk büyür.

“Ama Bizim Taş Ev Yıkılmadı” Anlatıları Neden Aldatıcı?

Yerel efsaneler, tekil hayatta kalma örneklerine yaslanır. Oysa mühendislik, istatistiksel performans ve tekrarlanabilir güvenlik arar. Bir yapının ayakta kalması, sistematik olarak “güvenli” olduğu anlamına gelmez; şans, uzaklık, spektrum, zemin etkisi gibi değişkenler tabloyu saptırabilir.

Kârgir Ev Depreme Dayanıklı mı? Koşullu Cevap

Evet, dayanıklı olabilir—ama şu şartlarla:

• Sınırlı kârgir kuralları: Duvarları kuşatan düşey-yatay hatıllar (betonarme çerçeveler) ve kat hizasında çevre kuşakları.
• Sağlam diyafram: Döşemelerin duvarlara mekanik ankraj ve ring hatıllar ile bağlanması.
• Detaylı açıklık tasarımı: Açıklık oranlarının sınırlandırılması, açıklık üstü lintel bandı.
• Düzenli plan: Simetriye yakın plan, yumuşak kattan kaçınma, kısa kolon etkisini önleme.
• Malzeme ve işçilik: Nitelikli harç, düzgün derz, tuğla/taş kalitesi, köşe dişlemeleri.
• Zemin–temel uyumu: Oturma farkları kontrolü, radye/kuşatıcı temel gibi çözümler.

Bu şartlar “süs” değildir; olmazsa olmaztır. Yerine getirilmediğinde, kârgir yapı yüksek ivmeli deprem hareketi altında hızlı ve gevrek göçmeye doğru eğimlidir.

Provokatif Sorular: Gerçekle Yüzleşelim

• Kârgir evinizde ring hatıllar ve düşey kuşatma elemanları var mı, yoksa sadece “kalın duvar” mı?
• Döşemeler duvarlara mekanik ankrajlı mı, yoksa “oturuyor” mu?
• Açıklıklar (pencere/kapı) duvar uzunluğuna göre aşırı mı? Köşe kolonları/bağlantıları nasıl?
• Çatı ağır mı? Ağırsa depremde üzerinizde nasıl davranacağını biliyor musunuz?
• Planınız düzgün mü, yoksa L/T/U gibi dönme odaklı bir şekil mi?

Mevcut Kârgir Yapılar İçin Yol Haritası

“Yık ve yap” her zaman tek çözüm değil. Güçlendirme ile anlamlı kazanımlar mümkün:

1. Ring hatıllar (temel, döşeme ve çatı seviyesinde) ile devreye alma.
2. Düşey kuşatma (köşe ve açıklık kenarlarında betonarme kolon–hatıl).
3. Döşeme–duvar ankrajı ve çapraz bağlantılar.
4. Donatılı sıva/shotcrete veya FRP/FRCM ile in-plane kesme kapasitesini artırma.
5. Ağır çatıyı hafifletme, düzenli bir kütle dağılımına geçme.

Bu müdahaleler “göz boyama” değil; hesapla, proje ve kontrollü uygulama ile anlamlı fark yaratır.

“Çerçeveli + Dolgu Kârgir” Yanılgısı

Betonarme çerçeveli yapılarda kârgir dolgu duvarlar taşıyıcı değildir diye düşünülür. Oysa depremde dolgu duvar–çerçeve etkileşimi oluşur; dolgu duvarlar beklenmedik kırılganlıklar (kısa kolon, burulma) yaratabilir. Çözüm, ayrım derzleri, doğru donatı detayı ve enerji yutucu düzenlemelerdir.

Kısa Cevap Uzun Etki: Kârgir Ev Depreme Dayanıklı mı?

Kendi haline bırakılmış geleneksel kârgir için: Hayır.

Mühendislik kurallarına uygun sınırlı kârgir ve doğru güçlendirme ile: Evet, belirli performans seviyelerine kadar. Anahtar, duvarı yalnız bırakmamak; onu kuşatmak, bağlamak ve ankraje etmektir.

Satın Alırken/Yaşarken “Kırmızı Bayrak” Kontrol Listesi

• Ring hatıl yoksa, köşeler dişlenmiyorsa: Risk.
• Ağır çatı + zayıf döşeme ankrajı: Risk.
• Geniş açıklıklar, düzensiz plan, yumuşak kat: Risk.
• Zayıf harç, dağınık derz, dolgudan ibaret taşıyıcı anlayış: Risk.

Son Söz: Romantizm Değil, Dayanım

Taşın, tuğlanın dokusu güzel; ama deprem önünde güzellik değil, sünek davranış hayat kurtarır. Kârgir bir yapı, doğru detaylarla kararlı olabilir; yanlış detaylarla gevrek bir kabuktan ibaret kalır. Seçim bizim: Hesap, detay, denetim.

Tartışmayı Başlatalım

Sizce kârgir bir evde en kritik zayıf halka nedir: ring hatılların yokluğu mu, ağır çatı mı, yoksa düzensiz plan mı? Yaşadığınız ya da gördüğünüz örneklerde hangi güçlendirme en çok fark yarattı? Deneyimlerinizi paylaşın; bilgiyi çoğaltalım, güveni birlikte inşa edelim.